پاڪستان جو ڏهاڙو: قوم ۽ اڳواڻن پاران وچن ورجائڻ جو عهد

ترجمو: صنم جوڻيجو/ روپ ميگهواڙ

پاڪستان ??و ڏهاڙو 23 مارچ نه رڳو پاڪستان پر سڄي اسلامي دنيا جي ??اريخ جو خصوصي اهميت رکندڙ ڏينهن آه??، جڏهن ننڍي کنڊ جي مسلمانن هڪ نظريي جي ??نياد تي ڌار ملڪ جي قيام لاءِ تاريخي قرارداد منظور ڪندي پنهنجي ??دوجهد جو آغاز ڪيو ۽ صرف ستن سالن جي ??رصي ۾ بي مثال تحريڪ ۽ اڻ ڳڻين قربانين جي نتيجي ۾ پنهنجو پيارو ملڪ وجود ۾ آيو. 23 مارچ 1940ع تي بنا ڪنهن شڪ جي هند جي مسلمانن ڌار قومي سڃاڻپ سان گڏ پنهنجي لاءِ هڪ منزل جو تعين ڪيو ۽ اها منزل هڪ اسلامي فلاحي رياست جو قيام هئي. اهو ئي سبب آه?? جو پاڪستان ??ي قيام کانپوءِ هڪ قوم ، هڪ منزل جي ??وچ جي پيش نظر سڄي قوم هر قسم جي وابستگي کي هڪ پاسي رکندي ان ڏينهن کي ملي جوش ۽ جذبي سان ملهائيندي آه??، ملڪ جي مقصدن جي پڄاڻي ۽ پاڪستان جي ??انين جي ??وابن کي شرمنده تعبير ڪرڻ لاءِ هر قسم جي فرق ۽ سياسي مصلحتن کان مٿانهون ٿي ڪري هڪ ترقي يافته، خوشحال، دفاعي لحاظ کان فتح نه ٿيڻ جوڳي ملڪ لاءِ انفرادي ۽ اجتماعي سطح تي سڀئي ڪوششون استعمال ۾ آڻڻ جو وچن ورجائيندي آه??.

پاڪستان ??ي ڏهاڙي جي ??والي سان قومي اسيمبلي جي ??سپيڪر اسد قيصر ”اي پي پي“ سان ڳالهائيندي چيو ته 23 مارچ اسان جي ??اريخ جو تمام اهم ڏينهن آه?? ۽ آئون سمجهان ٿو ته هي اهو ڏينهن آه?? جڏهن اسان پنهنجي ??زادي کي شاندار طريقي سان ملهايون ٿا ڇو ته 23 مارچ تي قرارداد پاڪستان منظور ٿي هئي. هن چيو ته هو سمجهي ٿو ته اڃا منزل حاصل ڪرڻ باقي آه?? پر اسان منزل طرف روان ??وان آه??ون. قومي اسيمبلي جي ??سپيڪر اميد ظاهر ڪئي ته انشاءَ الله پاڪستان ??هو پاڪستان ??رور بڻجندو جنهن جو خواب اسان ??ي قائدين ڏٺو هو ۽ جيڪو انهن جو ويزن هو. موجوده حڪومت خاص طور تي قائداعظم جي ويزن موجب پنهنجا ڏورس قدم کڻي رهي آه??.

پاڪستان ??ي ڏهاڙي جي ??والي سان قومي اسيمبلي جي ??سپيڪر اسد قيصر ”اي پي پي“ سان ڳالهائيندي چيو ته 23 مارچ اسان جي ??اريخ جو تمام اهم ڏينهن آه?? ۽ آئون سمجهان ٿو ته هي اهو ڏينهن آه?? جڏهن اسان پنهنجي ??زادي کي شاندار طريقي سان ملهائيندا آه??ون ڇاڪاڻ جو 23 مارچ تي قرارداد پاڪستان منظور ٿي هئي، آئون سمجهان ٿو ته اڃان منزل کي حاصل ڪرڻ ته باقي آه?? پر اسان منزل طرف روان ??وان آه??ون. قومي اسيمبلي جي ??سپيڪر اميد ظاهر ڪئي ته انشاءُ الله پاڪستان ??هو پاڪستان ??رور بڻجندو جنهن جو خواب اسان جي ??ڳواڻن ڏٺو هو. جيڪو انهن جو ويزن هو، موجوده حڪومت خاص طور تي قائداعظم جي ويزن موجب پنهنجا ڏور رس قدم کڻي رهي آه??.

ان موقعي تي ملڪ جي ??فاع جي ??ستحڪام لاءِ هٿياربند فوج جي ڪردار کي ساراهيندي هن چيو ته پاڪ فوج اسان ??ي ملڪ جو تمام وڏو ۽ قيمتي اثاثو آه?? ۽ ان ??و پاڪستان جي ??لامتي ۽ خوشحالي ۾ اهم ڪردار آه??. هو خاص طور تي انهن نوجوانن کي خراج تحسين پيش ڪري ٿو جيڪي سرحدن تي ملڪ جي ??فاع جا فرض سرانجام ڏين ٿا. هن چيو ته آئون سمجهان ٿو ته پاڪستان ??ي ڏهاڙي کي شاندار طريقي سان ملهائڻ گهرجي. اسڪولن، ڪاليجن ۽ سمورن مڪتبه فڪر جي ماڻهن کي ان ڏينهن کي ملهائڻ ۾ ڀرپور حصو وٺڻ گهرجي ??ه جيئن خبر پوي ته پاڪستاني هڪ زندهه ۽ پرجوش قوم آه??.

پارلياماني معاملن واري مملڪي وزير علي محمد خان پاڪستان ??ي ڏهاڙي جي پس منظر ۽ مقصدن تي روشني وجهندي ڪيترائي چڀندڙ سوال به اٿاريا، هن چيو ته اسان جي ??بن ڏاڏن پاڪستان ڇو ٺاهيو هو؟ پاڪستان ??و مطلب ڪهڙو آه??؟ ڇا پاڪستان کي ”لا اله الا الله محمد رسول الله“ جي نظام تي آڻڻ لاءِ صحيح ڪوشش ڪئي وئي آه??؟ ان ??و اقتصادي نظام ڪهڙو هجڻ گهرجي ها؟ صرف عدالتي انصاف گهرجي يا معاشرتي انصاف به گهرجي؟ ڇا اسان هڪ سٺو نسل تيار ڪيو؟ ڇا اسان ??لامِ رسول تيار ڪيا؟ هن چيو ته اهي اهڙا سوال آه?? جنهن جو اسان کي جواب ڏيڻ گهرجي، جذباتي نعرا هاڻي گهڻا ٿي چڪا، هاڻي جذباتي نعرن نه پر عملي ڪم گهرجي، ان لاءِ ان قوم عمران ??ان کي چونڊيو آه??. ان موقعي تي علي محمد خان ??ود احتسابي جي ??رورت کي اجاگر ڪندي چيو ته 23 مارچ تي منهنجو پيغام اهو آه?? ته پنهنجو احتساب پاڻ ڪريو. سوچيو ڇا آئون ان ??هدي سان ??نصاف ڪري رهيو آه??ان ??نهن تي ويٺل آه??ان، ان ??ميداري سان ??نصاف ڪري رهيا آه??ون جيڪا انفرادي  يا اجتماعي طور تي اسان جي ??مي آه??. هن چيو ته ان 23 مارچ تي آئون سمجهان ٿو ته اسان پنهنجو احتساب ڪريون ته هڪ فرد جي ??يثيت مون ان ملڪ کي ڇا ڏنو، جنهن جي ??نيادن ۾ لکين مسلمانن جو رت آه?? ۽ جنهن جي لاءِ اڄ به سرينگر ۾ روز رت وهندو آه?? جڏهن اهي چوندا آه?? ته اسان پاڪستاني آه??ون ۽ پاڪستان ??سان ??و آه??.

اسلامي فلاحي رياست جي قيام لاءِ پاڪستان ??حريڪ انصاف جي ??دوجهد ۽ ڪاميابين جو ذڪر ڪندي پارلياماني معاملن واري وزير چيو ته آئون سمجهان ٿو ته اڄ اسان جي ??ڀ کانو ڏي ڪاميابي اها آه?? ته و??ير??عظم عمران ??ان ”اسٽيٽس ڪو“ جي ??لاف ڄمي بيٺل آه??، بنا ڪنهن شڪ جي ??وام جا ڪيترائي مسئلا آه??، جيئن مهانگائي جو مسئلو آه??، جنهن جو و??ير??عظم عمران ??ان کي به چڱي طرح احساس آه?? پر منهنجي نظر ۾ اسان ??و سڀني کان وڏو ڪارنامو اهو آه?? ته هن ملڪ ۾ ڪرپشن کي اشو بڻائڻ، ان ملڪ ۾ ظلم جي ??لاف هڪ پارٽي بيٺي، هن چيو ته تحريڪ انصاف هڪ بياني تي بيٺي ته جيڪڏهن ان ملڪ کي اڳتي وٺي وڃڻو آه?? ته ميرٽ تي، انصاف تي، احتساب تي اڳتي وٺي وڃڻو آه??، اسان ڪيترو عمل ڪيو ان ??و فيصلو وقت ڪندو، پر عمران ??ان هڪ بيانيو ڏنو، وچولي طبقي، غريب ماڻهن کي زبان ڏني آه?? ته جيڪڏهن توهان ??ان ??لم ٿي رهيو آه?? ۽ ناانصافي ٿي رهي آه?? ته بيهي رهو پنهنجي ??ق جي لاءِ اٿو ۽ انهي لاءِ عمران ??ان ??ن ميدان ۾ اڪيلو بيٺل آه?? ان ??و اسٽيٽس ڪو سان ڪو به تعلق نه آه?? جڏهن ته ٻين باقي 11، 12 پارٽين جا اڳواڻ گڏ ٿي ويا آه??، اهي چاهين ٿا ته بس اسٽيٽس ڪو جي چوڌاري ڪهاڻي گهمندي رهي، جهڙي طرح 70 سالن کان گهمي رهي آه??، هن ٻڌايو ته منهنجو ڏاڏو پير محمد خان ??ل انڊيا مسلم ليگ جو ادنا ڪارڪن هو هاڻي ان ??ي پوٽي کي الله موقعو ڏنو آه?? ته جيڪڏهن ڏاڏي ملڪ ٺاهڻ ۾ حصو ورتو ته اسان ملڪ بچائڻ نڪتا آه??ون، اچو اسان ??ڀ گڏجي ??ن کي بچايون، پاڪستان جي ??حريڪ جي فڪر کي زنده ڪريون.

جماعت اسلامي پاڪستان جي ??مير سراج الحق چيو آه?? ته انساني تاريخ ۾ پاڪستان ??و وجود ۾ اچڻ تمام وڏو واقعو آه?? ۽ مديني منور جي ??سلامي رياست کانپوءِ دنيا ۾ اها ٻي رياست آه?? جيڪا خالص نظريي جي ??نياد تي، فلسفي جي ??نياد تي ٺهي آه?? ۽ 23 مارچ جي قرارداد ان ۾ اهم سنگ ميل هئي ۽ سچائي سان ماڻهن هڪ جدوجهد جو آغاز ڪيو ۽ هڪ ٿوري عرصي ۾ هنن خواب شرمنده تعبير ڪيو، قانون جي ??الادستي، عدل ۽ انصاف جي ??ڪمراني، قائداعظم محمد علي جناح جو بنيادي واعدو ۽ نعرو هو ، پر افسوسناڪ طور تي 74 سال گذرڻ باوجود اسان ??ن منزل کي حاصل نه ڪري سگهياسين، امير جماعت اسلامي ان ڳالهه تي زور ڏنو ته هڪ ح??يق?? اسلامي ۽ خوشحال پاڪستان جي ??اطر قائداعظم محمد علي جناح ۽ علامه اقبال جي ويزن خاطر اسان کي جدوجهد ڪرڻي آه?? ۽ نئين نسل کي قيام پاڪستان ??ي مقصدن کان ??گاهه ڪرڻ آه?? ۽ هڪ اهڙي رياست جيڪا اسلامي هجي، ترقي يافته ۽ خوشحال رياست به هجي ??ه جئين اسان ??نيا لاءِ ماڊل ۽ نور جو مينار بڻجي ??گهون. سراج الحق چيو ته 74 سالن کان ??سٽيٽس ڪو آه?? اڄ نوٽ جي ??زت آه?? ۽ ووٽ جي ??زت ناهي ۽ جنهن وٽ پئسو آه?? اهو ايوان ۾ اچي ويندو آه?? ۽ پئسي جي ??نياد تي جيڪي ماڻهو ايوان ۾ ايندا آه?? اهي حڪومت کي پنهنجي مفادن لاءِ استعمال ڪندا آه?? قوم لاءِ نه. هن چيو ته نئين نسل کي اسان جي ??رخواست اها آه?? ته پنهنجي فرضن کي ادا ڪري ۽ الله جا بڻجو ۽ ان کانپوءِ پاڪستان لاءِ ڪم ڪيو.

پاڪستان پيپلزپارٽي جي ??ڳواڻ ۽ اڳوڻي گهرو وزير سينيٽر رحمان ملڪ چيو ته 23 مارچ 1940ع جي ڏينهن کان ۽ آزادي حاصل ڪرڻ کانپوءِ جنهن انداز ۾ اسان ??ڳتي وڌي رهيا هئاسين، قوم کي اميد هئي ته سياستدانن، سرگردا ماڻهن، دانشورن سميت، زندگي جي هر شعبي سان ??علق رکندڙ انهي انداز سان ??ڳتي وڌندو جهڙي طرح قائداعظم محمد علي سبق ڏنو هو، بدقسمتي سان ??سان جي ??ن اڳڀرائي ۾ اها رفتار ناهي رهي، آئون اميد ڪريان ٿو ته اهي قربانيون جيڪي پاڪستان ٺاهڻ ۾ ڏنيون ويون، صرف انهن کي ئي سامهون رکندي هر پاڪستاني ملڪ لاءِ ڪم ڪندو، منهنجي ??عا آه?? ته اسان ??رف جمهوريت جي ٽوپي ئي نه پائي رکون پر اهي ڪم ڪيون جيڪي جمهوريت اصل ۾ اسان کان گهري ٿي، هن چيو ته اسان کي مايوس نه ٿيڻ گهرجي، محنت ڪريون، پنهنجو لائحه عمل ڳوليون، ان ??ي ڪم ڪريون ته الله اسان ??ي مدد ڪندو، رحمان ملڪ حڪومت تي زور ڏنو ته ايندڙ نسل خاص طور تي بيروزگار نوجوانن جي ??هتري جا طريقڪا ڪڍيا وڃن. انهن جي ??طمينان لاءِ ڪم ڪيو وڃي ڇاڪاڻ جو اهي نوجوان نسل ڪم نه ڪندي ته پاڪستان ??رقي نه ڪري سگهندو.

سينيٽ جي ??فاعي پيداوار بابت اسٽينڊنگ ڪميٽي جي چيئرمين ليفٽيننٽ جنرل (ر) عبدالقيوم چيو ته الله تعاليٰ پنهنجي فضل ۽ ڪرم سان ??سان کي هڪ آزاد ملڪ عطا ڪيو ۽ اها هڪ وڏي خدا تعاليٰ جي نعمت آه?? جيڪا 27 رمضان ??لمبارڪ تي آخري ڏهاڪي ۾ ملي، هن چيو ته اهو اتفاق نه هو، اها الله جي چونڊ هئي، اسان ??مام گهڻو ڪجهه حاصل ڪيو آه?? پر پنهنجي ڪوتاهين جي ڪري اهو ڪجهه حاصل نه ڪري سگهياسين جيڪو ڪرڻ گهرجي ها. نئين نسل کي اها ناهي خبر ته ننڍي کنڊ جي ورهاست کان ??ڳ مسلمانن جي ??الت ڪهڙي هئي، پر هاڻي گهٽ ۾ گهٽ اهي اهو ته ڏسي سگهن ٿا ته اڄ هندستان جي ??ندر مسلمانن جي ??الت ڪهڙي آه??، هن ان ڳالهه تي زور ڏنو ته اڻ ڳڻين قربانين کانپوءِ حاصل ٿيندڙ آزادي جي ??حفظ لاءِ اسان کي ذاتي قربانيون ڏيڻيون پونديون، اسان کي اڳتي ڏسڻو پوندو. اسان کي پنهنجي ??ناءُ کان مٿانهون ٿي ڪري ڏسڻو پوندو. هن چيو ته سياسي قيادت کي هڪ ٻئي سان ڪلهو ڪلهي ۾ ملائي هلڻو پوندو، پوءِ اهي حڪومت ۾ هجن يا مخالف ڌر ۾ هجن، ورڪنگ رليشن شپ ضروري هجي، آئون اهو به چوڻ چاهيان ٿو ته يڪجهتي، اتفاق هجي، ميرٽ تي ماڻهن کي قومي اسيمبلي، سينيٽ جا ٽڪيٽ ڏنا وڃن ته جيئن اهي ماڻهو اڳتي اچن جيڪي بهتر ڪارڪردگي جو مظاهرو ۽ ملڪ ۽ قوم جي ??دمت ڪري سگهن.

ليفٽيننٽ جنرل (ر) عبدالقيوم چيو ته اسان ??ي پاڪستاني هجڻ جي ??يثيت سان ??ها خواهش آه?? ته حڪومتون اچن، پنج سال هلن، 10 سال يا 15 سال هلن، تسلسل هجي، اهي ڊليور ڪن، هن چيو ته آئون پاڪستان يوٿ پارليامينٽ جو چونڊيل رهبر آه??ان ۽ چئني صوبن ۾ اسان ??سيمبليون ٺاهيون آه??، پاڪستان ??ي ڏهاڙي تي آئون بقول علامه اقبال، انهن کي اهو ئي چوندس ته:

 “ تو راه نوردِ شوق هي منزل نه ڪر قبول،

 ليليٰ بهي هم نشين هو ته محمل نه ڪر قبول”

هن چيو ته نوجوان ??ڳتي وڌن، حوصلو نه هارين، اهي مستقبل جي قيادت آه??، مضبوط ايمان، ثابت قدمي ۽ حوصلي جو مظاهرو ڪن ته سرخرو ٿيندا.

عوامي نمائندن، زندگي جي مختلف شعبن سان ??علق رکندڙ شخصيتن ۽ سياسي پارٽين جي ??ڳواڻن جي ??اءِ کي نظر ۾ رکندي بجا طور تي چئي سگهجي ٿو ته بنا شڪ پاڪستاني قوم مختلف شعبن ۾ ڪم سرانجام ڏنا آه?? تنهن هوندي به پاڪستان ??ي مقصدن کي حاصل ڪرڻ ۽ ملڪ کي ح??يق?? طور تي اسلامي فلاحي رياست بڻائڻ جي لاءِ هڪ دفعو ٻيهر 23 مارچ 1940ع جهڙو جذبو ۽ ولولو بيدار ڪرڻ جي ??رورت آه?? ۽ اسان ??ڀني کي هڪ قوم، هڪ منزل ۽ عهد وفا جي ??جديد ڪندي ملڪ ۽ قوم جي ??دمت ڪرڻي پوندي.